Safra, karaciğer tarafından üretilen, yağlı gıdaların sindirimi için gerekli enzim adı verilen maddeleri içeren sarı renkte bir sıvıdır. Safra yolları ile mide çıkışındaki onikiparmak bağırsağına salgılanır.Bir kısmı da safra kesesinde depolanır.

Bazı bireylerde safra kesesi içindeki yoğunlaştırma işlemi sırasında hatalı gelişen bir dizi kimyasal reaksiyon sonucunda safranın kristalleşmesi yani çamur (sludge) ve taş oluşumu gelişir. Oluşan taşlar birkaç milimetre ile 2-3 santimetre arasında değişik boyutlarda olabilir.

Kadınlarda, kilo fazlası olanlarda, doğum kontrol hapı kullananlarda,hızlı kilo alıp verme durumlarında, safra kesesinde taş oluşumu ihtimali daha da yükselir. Ayrıca yaş ilerledikçe de safra kesesinde taşa rastlanma ihtimali artar. 30 yaş altında çok ender iken 60 yaş üstü insanların yaklaşık %20’sinde safra kesesi taşı görülür.

Safra kesesinde taş olan her üç bireyden birinde taşların sebep olduğu şikayetler vardır.
Büyük taşlar safra kesesinin çıkışını geçici olarak tıkayabilir. Bu durumda özellikle yemek yemeyi takiben karnın üst ve sağ tarafında sırta veya omuza vuran ağrı hissedilir. Bulantı, kusma ve terleme ağrıya eşlik edebilir. Taşların hareket etmesi veya tıkanmanın tam olmaması nedeniyle safra kesesi bir süre sonra boşalınca ağrı hafifler ve kaybolur.

Safra kesesi çıkışının taş nedeni ile kalıcı olarak tıkanması durumunda akut kolesistit adı verilen tablo ortaya çıkar. Boşalması engellenmiş olan safra kesesi içinde genellikle bağırsaktan gelen bakterilerin de katıldığı iltihabi bir reaksiyon başlar. Karnın sağ ve üst tarafında şiddetli ağrı oluşur buna bulantı kusma ve ateş eşlik eder. Acil tedavi gereksinimi olan bu durumda müdahale gecikir ise safra kesesi delinebilir ve içeriği karın boşluğuna dökülüp karın zarı iltihabına (peritonit) yol açabilir.

Safra kesesi taşlarının küçük olanları safra hareketi ile beraber ana safra kanalına sürüklenerek karaciğerden safra ve pankreastan enzimlerinin çıkışını engelleyebilir. Bunun sonucunda sarılık, kaşıntı ve ateş yükselmesi ile kendini gösteren tıkanma sarılığı adı verilen karaciğeri de etkileyen iltihabi bir reaksiyon başlar. Safra yolu komşuluğunda sindirim için gerekli diğer enzimleri üreten ve vücudun şeker metabolizmasını düzenleyen insülin hormonunu salgılayan pankreas bezi vardır. Ana safra kanalındaki bu taşa bağlı tıkanma durumu ,pankreas bezi kanalının da tıkanması ile hayati risk yaratabilen cerrahi enfeksiyonlardan biri olan pankreatite (pankreas iltihaplanması) neden olabilir.

Yukarı da saydığımız bu komplikasyon olasılıklarından dolayı semptomatik hastalara cerrahi önerilir.

Ultrasonografi safra yolu hastalıklarında en kolay, en doğru sonucu veren yöntemdir. Bu yöntemle safra kesesinin yapısı,içinde barındırdığı muhtemel taşlar, tüm safra yolları ve pankreas hakkında detaylı bilgi edinilir. Ultrason tetkiki ideal olarak 8 saatlik açlık dönemi sonrası yapılır. Ancak acil müdahale gerektiren durumlarda bu süre beklenmeksizin inceleme hemen yapılmalıdır.

Manyetik Rezonans (MRI), Bilgisayarlı Tomografi ve Sintigrafi yöntemleri ,ultrasonografi sonucunun net olmaması ve ana safra kanalını tıkayan durumlarda detaylı bilgi için gereklidir.

Taş oluşumundan safra kesesi sorumludur. Diğer yandan safranın karaciğer tarafından üretilmesi nedeni ile safra kesesi vazgeçilmez bir organ değildir.Bu nedenle semptomatik safra kesesi şikayeti olan hastalarda safra kesesi taşlar ile birlikte çıkartılır.Hastada ameliyat sonrası safra kesesi alınmasına bağlı bir fonksiyonel eksiklik oluşmaz.

Safra kesesi çıkartıldıktan sonra kişinin özel bir diyet yapmasına gerek yoktur. Karaciğerde safra üretimi devam etmektedir. Vücut safra kesesinin yokluğuna kısa bir süre sonra uyum sağlar.

Taş oluşumundan safra kesesi sorumludur. Diğer yandan safranın karaciğer tarafından üretilmesi nedeni ile safra kesesi vazgeçilmez bir organ değildir.Bu nedenle semptomatik safra kesesi şikayeti olan hastalarda safra kesesi taşlar ile birlikte çıkartılır.Hastada ameliyat sonrası safra kesesi alınmasına bağlı bir fonksiyonel eksiklik oluşmaz.

Safra kesesi taşları zannedildiği gibi aniden akut kolesistit, tıkanma sarılığı veya pankreatit gibi şikayetlere yol açmamaktadır. Bu nedenle sessiz safra kesesi taşları olduğu tesbit edilen bireylerin her ihtimale karşı ameliyat edilmelerinin önerilmesinin tıbbi gerekliliği hastanın yaşı,sağlık durumu göz önüne alınarak değerlendirilir.

Safra kesesinde taş olan bireylerin kabaca onda birinde taşlar ana safra yoluna düşer. Ana safra yoluna geçen taşların bir bölümü herhangi bir şikayete yol açmadan bağırsağa düşmekle beraber önemli bir bölümü tıkanma sarılığı ve/veya pankreatit (pankreas bezi iltihaplanması) gibi sorunlara yol açar.

Ana safra yolunda taş olduğu genellikle safra kesesi ameliyatı öncesi yapılan testlerle anlaşılır. Ultrasonografide safra yollarının çapının geniş bulunması, kan tetkiklerinde karaciğer ve safra yollarını ilgilendiren bazı test (SGOT/AST, SGPT/ALT, Alkalen Fosfataz, Billurubinler vb.) değerlerinin yüksek olması ile tanı genellikle konur.

Hastaların çoğunda safra birikimine bağlı sarılık,idrar renginde koyulaşma görülür. Tam tanı ve tedavi için ERCP ismi verilen yöntem kullanılır. Burada özel bir endoskop ile ağızdan girilip mide geçilir ve onikiparmak barsağına (duodenum) gelinir ve ana safra kanalının barsağa açıldığı kapak (Oddi sfinkteri) bulunur. Endoskopun uzantısı ile safra yolu içine girilip ilaçlı röntgen çekilir ve taşlar görülür. Bulunan taşlar basket adı verilen minik bir tel sepet ile tutulup safra yolundan dışarı çekilir. Ana safra yolu taşlardan temizlendikten bir veya birkaç gün sonra laparoskopi yöntemi ile safra kesesi çıkartılır.

Safra kesesinde poliplerii genel olarak şikayet yaratmadıkları için rutin kontrollerde yapılan batın ultrasonu ile saptanır.Sindirim sisteminin iç yüzünü döşeyen mukoza isimli tabakadaki hücrelerin bulunduğu yerde büyüyüp kitle oluşturmasına polip adı verilir. Safra kesesi içinde gerçek polipler (adenomatöz polip) çok nadiren oluşabilir. Oluşan poliplerin zaman içinde çapı büyüdükçe kansere dönüşme ihtimali ortaya çıkar. Genellikle çapları 10 milimetre üstünde olan ve ya adet olarak dört-beşin üstünde olan ve kontrollerde belirgin büyüme gösteren poliplerin kanser riski taşıdığı kabul edilir.

Safra kesesinde poliplerii genel olarak şikayet yaratmadıkları için rutin kontrollerde yapılan batın ultrasonu ile saptanır.Sindirim sisteminin iç yüzünü döşeyen mukoza isimli tabakadaki hücrelerin bulunduğu yerde büyüyüp kitle oluşturmasına polip adı verilir. Safra kesesi içinde gerçek polipler (adenomatöz polip) çok nadiren oluşabilir. Oluşan poliplerin zaman içinde çapı büyüdükçe kansere dönüşme ihtimali ortaya çıkar. Genellikle çapları 10 milimetre üstünde olan ve ya adet olarak dört-beşin üstünde olan ve kontrollerde belirgin büyüme gösteren poliplerin kanser riski taşıdığı kabul edilir.

Genel olarak polipler hastada şikayete neden olmaz.Ender olarak polip lokasyon olarak safra kesesinin çıkışında kanala yakın bölümde oluşur ise safra akışını önleyerek, safra kesesi taşında olduğu gibi karın ağrısı ve bulantıya neden olabilir.

İlk teşhis edildiğinde polip boyutu 10 mm altında ve polip adedi 4’ün altında ise altı aylıkperiyodlarla USG ile takip edilebilir.Takipler sırasında belirgin boyut ve sayı artışı gözlendiği durumlarda kansere dönüşme riski nedeni ile laparoskopik kolesitektomi ameliyatı önerilir.